W razie złego stanu zdrowia bądź okoliczności losowych (jak śmierć członka najbliższej rodziny) polscy obywatele mają prawo ubiegać się o wypłacaną co miesiąc rentę. Sprawami przyznawania oraz wypłaty rent zajmuje się w Polsce Zakład Ubezpieczeń Społecznych, zaś prawo w tym zakresie stanowi Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1383 z późn.zm.). Dostępne w naszym kraju renty dzielimy zasadniczo na trzy rodzaje: rentę z tytułu niezdolności do pracy, rentę rodzinną oraz rentę socjalną.
Renta z tytułu niezdolności do pracy
Ten rodzaj renty przysługuje osobom, które częściowo lub całkowicie utraciły zdolność do pracy. Częściowa niezdolność do pracy oznacza, że dana osoba nie może wykonywać zawodu zgodnego ze swoimi kwalifikacjami. Całkowitą niezdolność orzeka się natomiast wówczas, gdy osoba utraciła zdolność do podjęcia jakiegokolwiek zatrudnienia.
Aby otrzymać ten rodzaj renty, należy spełnić szereg warunków. Po pierwsze, niezbędne jest uzyskanie orzeczenia o niezdolności do pracy (a zatem opinia lekarza orzecznika ZUS). Po drugie, należy się legitymować odpowiednim do wieku stażem ubezpieczenia. Po trzecie, niezdolność do pracy powinna powstać w czasie trwania okresów składkowych bądź nieskładkowych, wskazanych w ustawie emerytalnej, albo w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.
O rentę z tytułu niezdolności do pracy nie może się ubiegać osoba, która ma ustalone prawo do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Renta rodzinna
Renta rodzinna należy się członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury bądź renty, pobierała zasiłek przedemerytalny/świadczenie przedemerytalne bądź też nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.
Renta rodzinna może się należeć – pod pewnymi ściśle określonymi w ustawie warunkami – dzieciom osoby zmarłej, jego małżonkowi (małżonce) oraz rodzicom. Wysokość tej renty uzależniona jest głównie od liczby osób, które będą ją pobierać. Wynosi zatem 85% świadczenia zmarłego (w przypadku jednej osoby uprawnionej), 90% świadczenia zmarłego (w przypadku dwóch osób uprawnionych) bądź 95% świadczenia zmarłego (w przypadku trzech lub więcej osób uprawnionych).
Renta rodzinna może zostać zawieszona albo zmniejszona, jeśli zarobki danej osoby przekraczają przewidziane w ustawie limity. Na własny wniosek można także zrezygnować z pobierania świadczenia.
Renta socjalna
Ostatni rodzaj renty przysługuje osobom, które ze względu na stan zdrowia nie mogą pracować. Aby ubiegać się o rentę socjalną, należy mieć ukończone 18 lat (w przypadku kobiet 16, o ile w grę wchodzi wczesne zamążpójście) oraz spełniać szereg dodatkowych warunków, takich jak uzyskanie od lekarza ZUS orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy oraz udowodnienie, że niezdolność ta powstała w określonym czasie (w trakcie nauki w szkole podstawowej, średniej lub wyższej).
Rentę socjalną przyznaje się na stałe albo na czas określony. W trakcie jej pobierania można podejmować dodatkową aktywność zarobkową, jednak przychód z jej tytułu nie może być wyższy niż 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. W razie przekroczenia tego progu prawo do renty zostanie zawieszone.